حس اضطراب، یکی از شایعترین تجربیات انسانی است که امروزه بیش از هر زمان دیگری، در جامعه رواج دارد. این حس در شکل طبیعی خود، یک واکنش تطبیقی و ضروری برای بقا است که ما را در برابر خطرات احتمالی، هوشیار نگه میدارد. اما زمانی که اضطراب از کنترل خارج شده و به یک حالت مزمن، فراگیر و ناتوان کننده تبدیل میشود، دیگر هشداری طبیعی نیست، بلکه یک اختلال روانی بوده که نیازمند توجه و درمان تخصصی است.
در شهر تاریخی و پویای اصفهان، مراکز متعددی به ارائه خدمات سلامت روان میپردازند، اما یافتن یک مسیر درمانی مبتنی بر شواهد علمی و متناسب با نیازهای فردی، کلید موفقیت در غلبه بر این چالش است.
اضطراب چیست؟
از منظر روانشناسی بالینی، اضطراب یک حالت هیجانی ناخوشایند و آینده نگر است که با تنش جسمی و نگرانی در مورد وقوع یک تهدید یا خطر احتمالی در آینده، مشخص میشود. برخلاف ترس که واکنشی به یک خطر واقعی و آنی است، اضطراب بر پیشبینی یک خطر متمرکز بوده که ممکن است هرگز رخ ندهد. این حالت، سیستم عصبی خودکار بدن را فعال کرده و فرد را در وضعیت جنگ یا گریز (Fight-or-Flight) قرار میدهد.
این مکانیزم در کوتاه مدت و برای مواجهه با چالشها مفید است، اما فعالسازی مداوم و بیش از حد آن (در غیاب یک تهدید واقعی)، منجر به فرسودگی جسمی و روانی شده و عملکرد فرد را در حوزههای مختلف زندگی، مختل میسازد. اختلالات اضطرابی شامل طیف وسیعی از اختلالات مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال پانیک، فوبیای اجتماعی، فوبیای خاص و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند که هرکدام از آنها، رویکرد تشخیصی و درمانی متمایز خود را دارند.
علائم رایج اضطراب
تجربه اضطراب در افراد مختلف، متفاوت است، اما علائم آن عموما در چهار حوزه اصلی شناختی، هیجانی، جسمی و رفتاری بروز پیدا میکند. از نظر شناختی، فرد مبتلا به اضطراب درگیر افکار فاجعهبار و نشخوارهای فکری مداوم است. تمرکز کردن بر روی وظایف روزمره برای او دشوار شده و ذهنش دائماً در حال اسکن کردن محیط برای یافتن نشانههای خطر است. این آشفتگی ذهنی، از نظر هیجانی خود را به صورت احساس بیقراری، تحریکپذیری، تنش، عصبی بودن و یک دلشوره دائمی نشان میدهد.
بدن نیز به این حالت آمادهباش واکنش نشان میدهد و علائم جسمی از جمله افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، تعریق، لرزش، سرگیجه، مشکلات گوارشی و تنش عضلانی مزمن را ایجاد میکند. در نهایت، این تجربیات درونی بر رفتار فرد نیز تأثیر میگذارند. رایجترین پاسخ رفتاری به اضطراب، اجتناب است. در این حالت، فرد شروع به دوری کردن از موقعیتها، افراد یا فعالیتهایی میکند که اضطراب او را افزایش میدهند و همین کار نیز منجر به تشدید و تداوم اختلال میشود.
چرا باید اضطراب را درمان کنیم؟
نادیده گرفتن اضطراب مزمن و امید به رفع خود به خودی آن، میتواند عواقب جدی و گستردهای بر سلامت کلی فرد داشته باشد. اضطراب درمان نشده، کیفیت زندگی را به شدت کاهش میدهد. اضطراب مزمن، روابط اجتماعی را محدود میکند، عملکرد شغلی و تحصیلی را تحت تأثیر قرار میدهد و لذت بردن از فعالیتهای روزمره را از فرد سلب میکند. این اختلال یک چرخه معیوب ایجاد میکند. بدین صورت که نگرانی و اجتناب، اضطراب را تقویت کرده و این اضطراب تقویت شده، به نوبه خود منجر به نگرانی و اجتناب بیشتر میشود.
اضطراب مزمن یک عامل خطر بزرگ برای ابتلا به سایر مشکلات سلامت روان، به ویژه افسردگی است. البته بار روانی اضطراب به همینجا ختم نمیشود و استرس فیزیولوژیک مداوم ناشی از آن، میتواند سیستم ایمنی بدن را نیز تضعیف کرده و خطر ابتلا به بیماریهای جسمی مانند مشکلات قلبی-عروقی، اختلالات گوارشی و سردردهای تنشی را افزایش دهد.
روش درمان اضطراب در مرکز آیین
مرکز مشاوره آیین از سال ۱۳۹۰، فعالیت تخصصی خود را در زمینه ارائه خدمات روانشناسی در اصفهان آغاز نموده است. فرآیند درمان اضطراب در این مرکز، بر پایه اصول علمی، رویکردهای مبتنی بر شواهد و یک رابطه درمانی مبتنی بر اعتماد و همکاری، استوار است. متخصصان مرکز مشاوره آیین، باور دارند که هر فردی منحصر به فرد است و بنابراین، برنامه درمانی هر فرد نیز باید به صورت شخصی سازی شده و متناسب با نیازها، علائم و شرایط زندگی او، طراحی شود.
پس از مراجعه به این مرکز، ابتدا یک جلسه ارزیابی جامع تشخیصی برای فرد برگزار میشود. در این جلسه، روانشناس متخصص با استفاده از مصاحبه بالینی دقیق و ابزارهای استاندارد، به درک عمیقی از ریشهها، الگوها و عوامل تداوم بخش اضطراب مراجع میرسد.
پس از تشخیص، هسته اصلی درمان بر رویکردهای درمانی اثباتشدهای مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) متمرکز است. این رویکرد به مراجع کمک میکند تا الگوهای فکری ناکارآمد و خطاهای شناختی که به اضطراب او دامن میزنند را شناسایی کرده و آنها را با افکار واقعبینانه، جایگزین کند. بخش رفتاری این درمان نیز شامل تکنیکهای مدیریت استرس، آموزش مهارتهای مقابلهای و مواجهه تدریجی و سیستماتیک با موقعیتهای اضطرابزا در یک محیط امن و حمایتی است تا به تدریج از قدرت آنها کاسته شود.
متخصصان مجرب و دانشگاهی مرکز آیین، علاوه برCBT، از رویکردهای موج سوم مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) نیز بهره میبرند. این رویکرد بر پذیرش افکار و هیجانات ناخوشایند، افزایش انعطافپذیری روانی و زندگی در راستای ارزشهای فردی تأکید دارد. هدف نهایی متخصصان مرکز مشاوره آیین، نه تنها کاهش علائم اضطراب، بلکه توانمندسازی مراجع برای تبدیل شدن به درمانگر خود و دستیابی به یک زندگی معنادار و رضایتبخش است.